Öfke nedir?

• Öfke, kontrol edilebilir ve kötü olarak tanımlamadığımız, normal bir duygudur.
• Üzüntü, korku, şaşırma, sevinme gibi bir duygu olan öfke hali kendiliğinden gelişir ve bazı doğal reaksiyonlara sebep olur. Çocuklarda öfkeyle birlikte bazen yüzde kızarma, kalbin hızla çarpması, sesin titremesi ve küçük çocuklarda ağlama krizleri gibi tepkilerin ortaya çıkmasına sıkça rastlanmaktadır.

Çocuklarda öfke sorunu genelde hangi yaş aralığında ortaya çıkar?

• Çocuklarda öfke gelişimsel sürecin doğal bir parçasıdır. 18 aydan itibaren öfke sorunları ortaya çıkabilir ve bu sorunlar yaklaşık olarak 48 aylığa gelinceye kadar devam edebilir. Yoğunluğu 18-48 aydan az olsa da 4 yaşından ergenliğe kadar öfke gelişim süreci devam eder. Eğer bu yaşlarda öfke kontrol probleminin önüne geçilmezse kişilerin yetişkinlikte öfke kontrol problemi yaşamaya devam etme ihtimali oldukça artmaktadır. Kişinin yaşı ve öfkeyi gösterme şekli değişse de öfke kontrol problemi değişmemektedir.

Öfkeli Davranışlar ne zaman, ne gibi durumlarda ortaya çıkar?

• Çocuklar öfkeli davranışları genellikle yapmak istediği bir şeyi yapamadıklarında, istemediği bir şey zorla yaptırıldığında, çok yorulduklarında, acıktıklarında, kendilerini ifade edemedikleri zamanlarda ve bazen de ebeveynlerinin ilgisini çekmek amacıyla sergileyebilirler. Gelişim süreciyle beraber anneden biraz daha uzaklaşan çocuk istediklerini yapmak, elde etmek güdüsü ve bireyselleşmek adına öfkeye ve saldırganlığa başvurabilir.
• Çocuklar büyüdükçe her şeyi yalnız yapmak ister fakat gelişimleri henüz tamamlanmadığından doğru iletişim kanallarını sağlayamadıkları için kendilerini tam olarak ifade edemezler. İfade edemedikleri zaman da ağlama, öfke, saldırganlık halleri ortaya çıkabilir. Aileler bu tip durumlar karşısında doğru davranışlarda bulunmaz, aynı şekilde aşırı tepki verirlerse,  geçici olan davranışların çocukta kalıcı hale gelmesine neden olurlar. Çocuğun öfkeyi ifadesi yanlış kodlanır, kişiliğin oluştuğu dönemde bireysel anlamda değişimlere de sebep olabilir.

Çocukların öfke halinin saldırganlığa dönüşmesinin nedenleri nelerdir?

• Çocukların öfkelerini kontrol edemeyerek saldırgan davranışlar sergilemelerinin birçok nedeni vardır. Genetik kaynaklı veya psikolojik bir bozukluktan dolayı olabileceği gibi anne veya babanın doğuştan gelen öfke sorunlarından kaynaklı olabilir. Çocuğun saldırgan davranışları aile dinamikleriyle de ilişkili olabilir. Aile ortamında gerginlik yaşanıyorsa, anne ve baba çocuğa karşı öfkeli, sesini yükselten, saldırgan tutumlar izliyorsa bu durumun yansıması çocukta saldırganlık şeklinde ortaya çıkabilir. Ailedeki ani bir kayıp, boşanma süreci, kaza ve yaralanmalar gibi faktörler de çocuk üzerinde etkisini göstererek saldırganlığa neden olan olaylara örnek olarak gösterilebilir.
• Diğer bir faktör, bir psikolojik sorunun yaratmış olduğu sağlıklı düşünememe, duygularını kontrol edememe sıkıntısı çekmektir ki bu durum öfke patlaması olarak ortaya çıkar. Örneğin, dikkat eksikliği ve hiperaktivitesi olan çocuklar sürekli çevresindeki yetişkinler tarafından uyarıldıkları için, biraz daha dürtüsel olup, agresif tepkiler verebilirler. Bazı otizmli çocuklar daha saldırgan tutumlar sergileyebilir. Ama bu şu demek değildir, çocuğum öfke patlamaları yaşıyor diye dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu yaşıyor ya da otizmlidir diyemeyiz, sadece bu tarz tanı almış çocuklarda daha sık görülüyor diyebiliriz. Ayrıca en ufak bir huzursuzluk hali, psikolojik anlamdaki bir rahatsızlık da bu öfkeli durumu tetikler.

Çocukların karakter özellikleriyle öfkeli olmalarının ilişkisi var mıdır?

• Mizaçtan kaynaklanan öfke patlamasına yatkınlık diye bir durum söz konusudur. Bazı insanlar çocukluklarından beri her an patlamaya hazır bir bomba gibi gezdiklerinden bahsederler. Her an sesleri yükselebilir, bağırabilir veya bir kavgaya karışacak gibi hissedebilirler. Onları içten içe yükselten bir mekanizmaya sahip olduklarını söylemektedirler.

• Ayrıca bazı çocuklar dışa dönük, bazı çocuklar da içe dönük kişilik özelliklerine sahip olabilirler. Dışa dönük çocuklar yaşadığı stresi, sıkıntıyı zaman zaman saldırganlık göstererek azalttıklarını düşünerek yanılabilirler. Evdeki ortamda olumsuz bir takım olaylar yaşanıyorsa, çocuk bunlardan etkilenir ve arkadaşlarıyla büyük bir problem yaşamasa da okulda saldırganlaşabilir, etrafına zarar vererek dikkat çekmeye çalışabilir.
• Bazı çocuklar da içe dönük karakter özelliklerine sahiptir. Bu çocuklar da dışa dönük olanların aksine aile ortamında yaşanan stresi veya sıkıntıya daha da içine kapanarak, çevreyle ilişki ve iletişimi kopararak yaşamaya çalışırlar.  Bu çocuklar saldırganlık olarak öfkelerini göstermez belki, fakat içlerinde o süreci daha ağır bir şekilde, sosyal destek olmadan atlatmaya çalışırlar. Bu yöntem hali çocukta çok sık olmasa da ani öfke patlamalarına neden olabilir.
• Sizin çocuğunuz da ev ortamında stres ve kaygı yaşıyorsa, çocuğun hayatında sık sık bazı dengeler değişiyorsa, çocuğu aşılayan, kışkırtan ona hakaret eden aile üyelerine sahipse, not ve sınav kaygısı ile başa çıkmaya çalışıyorsa, öfkesini doğru yönetemeyip, kontrolü sağlayamayabilir. Bazen çocuk kontrolden öyle bir çıkar ki bu durum saldırganlığa dönüşebilir. Böyle bir aşamaya gelmeden önce mutlaka bir uzman psikolog ile görüşmenizde ve destek talep etmenizde fayda görülmektedir.

Çocukların izledikleri film, dizi, animasyonlar onları şiddete yöneltir mi?

• Çocuklar gördükleri şeyleri taklit ederek öğrenirler, öfkesini ifade ederken, izlediği bir programdaki kahraman gibi davranabilirler. Çizgi film kahramanı öfkelendiğinde saldırganlaşıyor hatta bu davranışları nedeniyle kazanan oluyorsa, çocuk bu durumu iyi bir davranış ve çözüm yolu gibi algılayabilir. Çocuk, ben de öfkelendiğimde böyle yapabilirim doğru olan bu diyebilir. Bu yüzden çocukların sinema ve televizyonda sergilenen yanlış tutum ve davranışları izleyip, kendi hayatında hızlıca ve sorgulamaksızın uygulamasına neden olabilir.