Evet, etkin ders çalışma açısından içsel motivasyonu arttırabilen dört faktörü detaylandırmaya devam ediyorum. Son yazımda, kontrol, sınırların bir miktar zorlanması, merak ve hayal ettirme özelliği taşıması unsurlarından, kontrol unsurunu ele almıştım. Bu yazımda da, diğer üç unsura daha yakından bir göz atıyor olacağız.

Sınırların bir Miktar Zorlanması

Evvelki yazılarımda, motivasyon alanındaki öncül isimlerinden Mihaly Csikszentmihalyi’ye göre, görülmeyen ödül bazlı çalışma becerisini teşvik edebilen halin “akış” olarak tanımladığı hal olduğundan bahsetmiş ve hatırlarsanız: “akış halini yakalamak için de, kişi ilgili alanda orta ila yüksek beceriye sahip olmakla beraber, ilgili sorumluluğun zorluk düzeyi orta ila yüksek olup, kişinin sınırlarını bir miktar zorlamalıdır” ifadesinde bulunmuştum. Tam da bu sebeple, yani akış halini yakalamayı sağlaması sebebi ile, etkin ders çalışabilmek için çalıştığımız içeriklerin içsel motivasyonumuzu arttırması açısından sınırlarımızı bir miktar zorlaması önemli. Peki, sınırlarımızı bir miktar nasıl zorlayabiliriz?

Bunu kavramak için de, yine birkaç yazı evvel, içsel motivasyonu destekleyen araştırma bulgularını ele aldığım yazıyı hatırlamanızı ve özellikle şu bulguya dikkat çekmenizi istiyorum: “Neticede, öğrenciler, öğretmenleri tarafından değerlendirildikleri durumlarda tekrarlayıcı biçimde daha basit soruları yanıtlamayı tercih eder iken, kendilerinin değerlendireceği sorularda hep daha zor olan soruları yanıtlamayı tercih etmişlerdir. Yani, işin sonunda “not” olduğunda, öğrenciler en kolay yoldan gitmeyi tercih ederken, tek başlarına bir şey üzerine çalıştıklarında, kendilerini aşmayı tercih etmiştir.” Başka bir deyişle, kişiler içgüdüsel olarak, seçmede ve değerlendirmede kendilerine bırakıldıklarında, bir miktar risk alıyorlar gibi gözüküyor.

Bu sebeple, sınırların bir miktar zorlanabilmesi halinin yakalanabilmesi için bireylerin neleri çalışıp çalışmayacaklarını kendilerinin belirlemesi önemli gibi. Benzer bir şekilde, başkaları ile hedeflerini paylaştıkları takdirde, bu hedeflere yönelik “not” gibi ödüllerin verilmesinin ya da hedefleri başarmasını kolaylaştıracak olanaklar sunulmasının aksine, sadece hedeflerine ulaşması açısından ona güvenildiği ifade edilmelidir. Yahut kişinin hedeflerini değerlendirmenin akabinde, samimi ve içten bir şekilde kolaylıkla başarılabileceği yönünde bir kanaat ortaya çıkmadığı takdirde, kişiye kolaylıkla başaracağı ifade edilmemelidir. Tam tersine, samimi olan netice, yani hedefleri başarmasının “olası” olduğu ancak “kesin olmadığı” neticesi, dile getirilmelidir. Unutmayın, akış sınırların biraz zorlanmasını gerektiriyor. Kişinin hedefi basit kalıyorsa, ancak bu “olası” unsuru eklenerek akışı yakalama olasılığı arttırılabilir ve bu şekilde de etkin ders çalışması açısından içsel motivasyonu teşvik edilebilir.

Merak

Etkin ders çalışmada görülmeyen ödül bazlı çalışma becerisini teşvik etmek açısından, merak unsurunun temsil ettiği durum ise şu şekildedir: ya çalışmanın gerçekleştiği ortamda bireyin dikkatini çeken fiziksel detaylar (duvarların rengi, çalıştığı ortamın bulunduğu mekan, üzerinde çalışılan masa, kullanılan araç ve gereçler) vardır, ya da bireyin bildiği bilgi ile kazanabileceği bilgiler arasında merak uyandıracak optimum düzeyde bir fark vardır. Buna dayalı olarak, bu unsuru kullanarak görülmeyen ödül bazlı çalışma becerisini bireyde teşvik etmek isteyenler bu iki öneriye özellikle dikkat etmelidirler: ya duyu organlarında merak uyandırmalıdırlar ya da çalıştıkları içerikler açısından bilişsel düzeyde meşk uyandırmalıdırlar. Duyu organlarında merak uyandırmayı tercih ettikleri takdirde de, beklenmedik zaman dilimlerinde ilgili ortamlarda duyu organlarını stimüle eden değişimler yapmalıdırlar, örneğin odanın kokusunda, duvarların renginde, kullanılan araç gereçlerde veya etraftaki seslerde değişim yapmak gibi. Bilişsel düzeyde merak uyandırmayı tercih ettikleri takdirde de, ilgili konuda, hep bireyin dikkatini çeken, bireyde merak uyandıran, adeta bireyi “Acaba ne olacak?”, “Acaba o nasıl yaptı?” gibi sorulara yönelten, unsur dâhil etmelidirler.

Hayal Ettirme Özelliği Taşıması

Hayal ettirme özelliği taşıması unsuruna gelecek olursak, etkin ders çalışmada görülmeyen ödül bazlı çalışma becerisini teşvik etmek açısından bu unsurun temsil ettiği gerçek de şu şekildedir: ilgili konuların, ya seçilen kitapların içerikleri açısından, ya konuyu anlatan öğretici açısından, ya da bireyin kendi notlarında öğrendiklerini not etmesi açısından, bireyde anlatılanları hayal edebilecek düzeyde, zihninde canlandırabilecek düzeyde, aktarılması ve not edilmesi durumudur. Öyle ki, kişi ya bu konuları okurken, ya da dinlerken ele alınan içeriklerin resmini adeta zihni ile fotoğraflayıp, kendi kurguladığı imgeler ve simgeler ile zihninde kaydedebilsin.

Bu bağlamda, bu unsuru kullanarak etkin ders çalışma açısından içsel motivasyonlarını arttırmak isteyenler için özellikle iki öneri verilebilir. Öncelikle, öğrendikleri bilgileri gerçek yaşamlarında nasıl kullanabileceklerine ilişkin fikir yürütebilir, akabinde de bu bilgileri gerçek yaşamda kullanırken kendilerini hayal edebilirler. İkincil olarak ise, hayal edilen tüm içeriklerin kendi hayallerinin bir ürünü olmasına dikkat edebilirler. Nitekim, başka insanların ifade ettikleri hayali temsilleri ve söylemleri sahiplenmek, görülmeyen ödül bazlı çalışma becerisini teşvik etmenin aksine, dışardan geliyor olmaları sebebi ile görülebilir ödül bazlı çalışma becerisi düzeyindedirler. Bu sebeple de, içsel motivasyonumu arttırayım derken, aslında bu yönde hiç yol kat edemeyebilirler.

Bununla birlikte, etkin ders çalışmak açısından önemli olduğunu düşündüğüm dört içsel motivasyonu arttıran faktörü ele almış bulunmaktayım. Takip eden yazımda, etkin ders çalışmada motivasyon açısından yine kritik öneme sahip olduğunu düşündüğüm, bir diğer konu olan başarının tanımı ile, motivasyon unsurunu detaylandırmaya devam ediyor olacağım.