1- Daha Önce Var Olan Ruhsal Rahatsızlığın Alevlenmesi

Koronavirüs süreci bedeninizi kronik strese maruz bırakabileceği için var olan psikiyatrik hastalıklar tetiklenebilir. Stresin ruhsal hastalıkları tetikleyebileceği, yeni hastalık epizoduna sebep olabileceği eskiden beri bilinir.

Eğer daha önce tanı konulmuş depresyon, panik bozukluk, obsesif kompulsif bozukluk, sağlık kaygısı bozukluğu vb. hastalığınız varsa hastalığınızın bu dönemde artıp artmadığını izlemelisiniz. Bu dönem stresin yüksek olduğu düşünülürse, doktorunuz farklı bir şey söylemediyse tedavinize devam etmenizde fayda olabilir. Bu dönem psikiyatrik ilaçları kesmek için iyi bir dönem değildir.

2- Yeni Ruhsal Rahatsızlıkların Açığa Çıkması

Daha önce ruhsal rahatsızlığınız olmamasına rağmen bu dönemde bir ruhsal rahatsızlığınız oluşabilir. Örneğin elinizi gereksiz yere dakikalarca yıkayıp, sudan sabundan uzak kalamaz haline gelerek obsesif kompulsif bozukluk geliştirebilirsiniz. Sürekli hastalık kapacağınıza dair bir endişe ile kaygılı düşünce ve duygularla dolup taşmaya başlayıp, yerinizde duramaz hale gelip, kaygı hastalığı geliştirebilirsiniz. Veya yaşam biçimimizin kökten değişimine bağlı durgun, isteksiz, keyifsiz, enerjisiz, uyku ve yeme düzeni bozulmuş hale gelip depresyon geliştirebilirsiniz.

Bu dönemde stresin etkisiyle yeni bir ruhsal rahatsızlığınız oluşursa tedavi olmaya çalışın. Bu dönemde rutin psikiyatrik/psikolojik/danışmanlık hizmetleri verilemeyeceğinden kendine yardım kitapları/videolarını kullanabilirsiniz. Korona virüs salgını sürecinde eğitim ve alışverişi internet üzerinden yaptığınız gibi psikiyatrik hizmetlerin bir kısmını, psikolojik hizmetlerin birçoğunu internet üzerinden alınabilirsiniz. İnternet üzerinden psikoterapi uygulamalarının 10 yıldan fazla bir deneyimi vardır ve etkili olduğu gösterilmiştir.

3- Yas Reaksiyonu 

Sevdiğimiz kişiyi kaybetmek normal bir yas reaksiyonunu açığa çıkarır. Ama koronavirüs sürecinde ölümlerin özel zorlukları vardır. Yakın kişiye virüsün bulaşmasında rolümüzün olduğu fikri çok ağır bir suçluluk ile ağır bir yasa dönüşebilir. Ayrıca sevdiğimiz kişinin ölümü sırasında onun yanında olamamak ekstra bir üzüntüye sebep olabilir. Koranavirüs sürecinin diğer bir zorluğu da ölünün yıkanma, cenaze namazı ve gömülme sürecinde de zorluklar oluşmasıdır. Ölen kişiye son vazifemizi tam yapamamak da yas sürecimizi daha karmaşık hale getirebilir.

Virüs ile ilgili standart koruma tedbirlerine uymak bizi suçluluk duygularından koruyabilir. Koranavirüs sırasında ölen yakınlarımızın son anına maalesef ki eşlik etme şansımız yok. Ayrıca cenaze süreçlerini de bizim belirleme şansımız yok. Bu iki hali de bizim bir eksikliğimiz olarak değil de değiştiremediğimiz dış faktörlerin sonucu olduğunu düşünüp kabul etmemiz gerekir.

4- Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Koranavirüs sürecinde kendimizin veya sevdiklerimizin enfekte olup hasta olacağımız hatta öleceğimiz fikri ile tehdit altında hissedip travmatize olabiliriz. Daha travmatize edici olan ise yoğun bakıma girdiğimizde olabilir. Nefes alamama hissi, bilincimiz açıkken boğulacak gibi olma hissi, yoğun bakımda diğer kişilerin ölmesine şahit olmak gibi yaşantılar zihnimize travmatik etki oluşturabilir. Eğer bu travmatik anılar tekrar tekrar zihnimize gelip yeniden yaşar gibi oluyorsak, koronavirüs meselesini konuşmaktan bile kaçar hale gelmişsek, kabuslar görüyorsak, çabuk irkiliyorsak, sinirli hale gelmişsek akut stres bozukluğu geliştirmişizdir. Bu durum bir ay sonrasında da devam ediyorsa artık travma sonrası stres bozukluğu gelişmiştir.

Eğer travma sonrası stres bozukluğunuz gelişirse, ilk yapmanız gereken durumun adını koymaktır. Farkındalık, çare aramanın ilk adımıdır. Bu durumdan dolayı kendinizi suçlamamanız gerekir. Çünkü bu durum sizin elinizde değildir. Beyin kimyanız değişmiştir ve belirtiler kendiliğinden oluyordur. Travma sonrası stres bozukluğuna sahip olmak profesyonel değerlendirmeyi ve yardım almayı gerektirir.

5- Uzun Süreli Stres Altında Kalmanın Sonuçları

Koronavirüs sürecinde bedeniniz uzun süreli stres altında kalacağı için strese bağlı uyku uyanıklık düzeninin bozulması, yeme düzeninin bozulması, cinsel yaşamın doğal halinin bozulması ve öfke problemleri gibi haller açığa çıkabilir. Bu sebeple bu dönemde stresinizin seyir düzeyini fark edip, stresinizin aşırı seyretmesini engellemeniz gerekir.

Egzersiz yapmak, meşguliyetlerimizi devam ettirmek, ev halkıyla yüz yüze ev dışındaki dostlarımızla internet yoluyla görüntülü iletişimde kalmak, nefes alma ve kas gevşetme egzersizleri yapmak, olup bitenleri anlamlandıracak bir zihinsel yol bulmak gibi yöntemler stresimizin azalmasına yardımcı olabilir.

6- Aile veya Eşler Arasında Sorunların Artışı

Koronavirüs sürecinde alıştığımız yaşam akışı bozuldu. Ev içi yaşamda kalmak gerekliliği aile fertleri ve eşler arasında mecburi yeni etkileşimler oluşturur. Bu yeni durum aile üyeleri arasında yakınlaşma ve dayanışmaya sebep olabileceği gibi, aile fertleri arasında çatışmaya da sebep olabilir. Çünkü stres düzeyleri artmış ve dış dünyadan engellenmiş bireyler gerilimlerini birbirine yansıtarak çatışma oluşturabilirler.

Bu dönemde eş ve çocuklarla iyi ilişkiler kurmak için özel çaba içinde olmak gerekir. Unutmayın bu dönem birçok insan için iş lehine bozulmuş olan aile iş dengesini düzeltme için fırsat olabilir.